Türkiye Maarif Tarihi
(Türkiye Eğitim Tarihi)
Nafi Atuf Kansu'nun eğitbilim alanında hazırladığı alanında ilk sayılacak yapıtlardan birisi de "Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme"'dir. Kitap 2 cilt olarak hazırlanmıştır.
Birinci cildin ilk baskısı 1930 yılında Milliyet Matbaasında basılmış ve Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi tarafından yayınlanmıştır.
174 sayfalık birinci kitap 2 kısımdan meydana gelmektedir.
a) Medrese Devri
b) Tanzimat Devri
Bu birinci kitabın 1930 yılı sonrasında 1931, 1932 ve ileriki yıllarında yeni basımları yapılmıştır.
Nafi Atuf Kansu 1932 yılında aynı isimle çalışmasına devam ederek 135 sayfalık ikinci cildi hazırlamıştır. Birinci kitap hakkında tenkit ve ilavelerinde yer aldığı bu cilt de 2 kısımdan meydana gelmiştir.
a) İkinci Meşrutiyet Devri
b) Milli Terbiye ve Ziya Gökalp
Birinci cildin önsözünde Nafi Atuf Kansu şöyle demektedir;
Bir Türkiye Maarif Tarihi yazmanın çok güç bir iş olduğunu bilenlerdenim. Bu güçlüğün sebepleri meydandadır.
1- Böyle bir tarihi yazabilmek için görülmesi zaruri olan bütün vesikaları bulabilmek hayli çetin bir meseledir.
2- Malum olan vesikalar bile şimdiye kadar ciddi bir tahlile tabi tutulmuş değildir.
3- Maarifin gidişini anlayabilmek için içtimai ve iktisadi müesseselerin de tarihini bilmek lazımdır. Halbuki bu neviden tarihler bizde henüz yoktur. Yanlız Köprülüzade Fuat B. Türk edebiyatı tarihi sahasını her gün biraz daha aydınlatıyor.
Bunlar yapılmayınca bir maarif tarihi nakıs kalır. Bütün bu güçlüklere rağmen bir taslak yapmayı çok faydalı buldum. Bu suretle bazı vesikalar ortaya atılmış bulunacak ve maarifimizin geçirdiği devirler ve safhalar hakkında -kısa da olsa- bir fikir alınabilecektir.
Bu kitabımda bu maksadı güttüm. Muvaffak olamadığımı itiraf ederim. Eserde daha ziyade tecessüt etmiş mektep ve müesseselerin tarihi görülüyor. Elbette bu mektepler bazı fikirlerin ce cereyanların mahsülü idi. Bu fikirleri ve cereyanları tamamiyle gösteremedim. Nitekim eserde geçen bazı şahsiyetleri de tamamiyle yaşatamadım.
Yine söylemeyi bir borç bilirim ki Köprülüzade Fuat, İhsan ve Ali Haydar beyfendilerin lütufkar delaletleri olmasaydı bu kitap bu şekilde çıkamayacaktı.
Ankara, 10 Mayıs 1930
Eğitim Tarihi alanında önemli çalışmaları olan Sn.Prof.Dr. Mustafa Ergün 2008 yılında yayınladığı "Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi" isimli makalesinde Nafi Atuf Kansu'nun bu özgün çalışmasını "Cumhuriyet döneminde bu alandaki ilk kapsamlı çalışma olarak" nitelendirmektedir.
Nafi Atuf Kansu'nun 2 ciltlik "Türkiye Maarif Tarihi" eseri Sn.DoçDr.Levent Eraslan-Umut Karadoğan tarafından bir kitapta toplanarak günümüz Türkçesi "Türkiye Eğitim Tarihi" adı ile 2014 yılında yeniden basılmıştır.
Nafi Atuf Kansu'nun Türkiye Maarif Tarihi adlı eseri, genç Cumhuriyet kadrolarının en çok önemsediği, ülkenin maarif meselesiyle ilgilidir. Eser, günümüzde de yaşanan birçok eğitimsel sorununun tarihsel kökenlerini göz önüne sermiş ve devralınan bakiyenin aslında çok da yeterli ol(a)madığı gerçeğini de bizlere göstermiştir. Unutulmamalı ki tarih ders alanlar için asla tekerrür etmez. Eğitim tarihi de alınacak dersler ile doludur.
